MATENDA NDI TIZIROMBO TA NG'OMBE ZA MKAKA

MATENDA

ZIZINDIKIRO

KUPEWA NDI KUTETEZA

Kutupa kwa Mawere Kowonekeratu

(Clinical Mastitis)

• Tizidutswa ta magazi owundana mu mkaka ochokera ku ng’ombeyo
• Bere limatentha ndipo limatupa
• Imatentha thupi
• Imathamanga magazi
• Chilakolako cha chakudya chimachepa
• Madzi a m’thupi amachepa
• Ng’ombe imaoneka yosachangamuka
• Imatha kufa kumene.

• Perekani mankhwala ku ng’ombe nthawi yoti sizikupereka mkaka komanso ku ng’ombe za matenda a mgonamgona a kutupa kwa bere
• Tsatirani njira zaukhondo zokamira mkaka ndi ukhondo wa pamalo omwe ng’ombe zimakhala makamaka kumapeto a nyengo yomwe ng’ombe sizikupereka mkaka.

Kutupa kwa Mawere Kosaonekeratu

(Subclinical Mastitis)

• Apa kusinthika kwa bere ndi mkaka sikumawonekeratu.
• Ng’ombe imatulutsa mkaka wochepa
• Mu bere mumapezeka tizirombo totchedwa bacteria ndipo asilikali a m’thupi amawonjezereka m’magazi.

• Perekani mankhwala ku ng’ombe nthawi yoti sizikupereka mkaka komanso ku ng’ombe za matenda a mgonamgona a kutupa kwa bere
• Tsatirani njira zaukhondo zokamira mkaka ndi ukhondo wa pamalo omwe ng’ombe zimakhala makamaka kumapeto a nyengo yomwe ng’ombe sizikupereka mkaka.

Matenda a kugwa a Ng’ombe za Mkaka

(Milk Fever)

• Kutsalira kwa matumbo ovindikira mwana wang’ombe pobadwa.
• Kuchepa kwa chilakolako cha chakudya
• Ng’ombe imakhala chigonere

• Kupinda khosi ndikuyang’ana kumbuyo
• Ng’ombe imapanga chimbudzi cha ndowe zowuma
• Thupi lake limazizira
• Ng’ombe imasiya kubzukula
• Imatha kufa ngati siyinathandizidwe mwamsanga.

• Chepetsani mlingo wa mchere wa calcium mu zakudya kufika magalamu osaposera 100 pa n’gombe iliyonse patsiku makamaka kumapeto a nyengo yomwe ng’ombe sizikupereka mkaka.
• Perekani chakudya chokhala ndi mchere wa magnesium kuti mlingo wa mchere wa calcium wa m’magazi ukhale oyenera.

Matenda a Kutentha Kwathupi a Gombe Laku Mmawa

(East Coast Fever)

• Kuchepa kwa chilakolako cha chakudya
• Imaoneka yosachangamuka ndi yodwalika
• Kutentha kwa thupi mpaka 42oC
• Imapuma mwa befu
• Imatsekula m’mimba
• Kutupa kwa anabere a m’makutu, a mkhwapa ndi mphechepeche
• Imadwala kwa sabata imodzi ndipo imafa koma nthawi zina imachira pang’onopang’ono.

• Ngombe zomwe ndi za chi Malawi zisambitsidwe dipi kawiri pa mwezi makamaka nyengo ya dzinja pamene kumakhala nthata zambiri. Ngati zili zachizungu zipititsidwe ku dipi sabata iliyonse
• Ngati mlimi angakwanitse, zipatsidwe katemera wa matendawa yemwe mungampeze ku vetenale ku Lilongwe. Msinkhu wabwino kuzipatsa katemerayu ndi pomwe zinakali matole.

Matenda Odzadzitsa Madzi M’thumba la Mtima (Heartwater)

• Chiweto chimangopezeka chitafa
• Ziweto zotsalazo zimasiya kudya, zimatentha thupi ndiponso zimatsekula m’mimba
• Ziweto zimawonetsa zizindikiro zokhudza ubongo monga kuzungulira, kutafuna, ukali, kugwa ndikufa
• Ziweto zonse m’khola zimatha kufa.

• Ng’ombe zisambitsidwe ku dipi kapena zipatsidwe katemera wa matendawa

Kutupa kwa Ndulu (Anaplasmosis)

• Ng’ombe zazikulu zimadwalika nawo kwambiri kuposa zachichepere
• Ng’ombe zimasiya kudya, zimatentha thupi ndipo zimatulutsa mkaka ochepa
• Kuchepa kwa magazi ndipo thupi limaoneka la chikasu.
• Kuwonda komanso kudzimbidwa
• Kupuma mwa befu, kupoloza ndinso kudzandira
• Sipakhala mkodzo wofiira
• Chiweto chimafa pakatha sabata imodzi kapena kukhala ofooka nthawi yayitali.

• Ng’ombe zisambitsidwe ku dipi kapena zipatsidwe katemera wa matendawa

Matenda Ofiiritsa Mkodzo Ndikuzunguza Bongo (Babesiosis)

• Chiweto chimasiya kudya, chimatulutsa mkaka ochepa, chimatentha thupi.
• Kuchepa kwa magazi komanso thupi limaoneka la chikasu
• Imaonetsa zizindikiro za kusokonekera kwa ubongo
• Kufiira kwa mkodzo
• Kufa mwina kudwalika kwa masabata angapo.

• Ng’ombe zisambitsidwe ku dipi kapena zipatsidwe katemera wa matendawa.

Matenda Ogonetsa (Sleeping Sickness)

• Kutentha kwa thupi mpaka 41.5oC komwe kumakwera ndikutsika mmasiku ochepa
• Kusakhazikika komanso chilakolako cha chakudya chimachepa
• Kuchepa kwa magazi ndi kuwonda
• Kutuluka anabere
• Kupoloza.

• Musadyetsere kumalo komwe ku mapezeka ntchentche zikuluzikulu
• Yenderani ng’ombe zanu kuti muone ngati pali tizilomboti
• Ngati ng’ombe imodzi olo ziwiri zadwala m’mwezi umodzi, zipatseni mankhwala zonse kupewa kuti zingadwale.